Waarom heet alcohol 'spirited'?

Sterke drank wordt vaak een “spirit” genoemd, maar heb je je ooit afgevraagd waarom? De oorsprong van het woord “spirit” is slechts een onderdeel van de fascinerende geschiedenis van alcohol, maar vraagt ons om ons te verplaatsen naar een andere tijd: een tijd waarin magie, geloof en religie de basis legden voor chemie, wetenschap en geneeskunde.

De term “spirit” gaat terug tot 14e-eeuwse alchemisten, hoewel alcohol al eeuwen daarvoor werd gebruikt. Het maken van sterke drank was ingewikkelder dan andere gefermenteerde dranken, en werd destijds gebruikt voor medicinale of religieuze doeleinden. 

Voordat men wist hoe sterke drank te distilleren, werden bier en wijn meestal gemaakt als dranken met een zeer laag alcoholgehalte vergeleken met wat we vandaag de dag produceren. En het werd dagelijks gedronken, omdat het drinkwater zuiverde en bacteriegroei voorkwam. 

De oorsprong van het woord “spirit”

De oorsprong van het woord “spirit” ligt in het Latijn. “Spiritus” betekent adem, en verwijst zowel naar ademhaling als naar de wind. Het is ook verwant aan het Latijnse woord “spirare,” wat “ademen” betekent. Uiteindelijk ging het woord verwijzen naar iemands karakter of stemming. In de Middeleeuwen werd het vervolgens gebruikt om het bovennatuurlijke en het goddelijke te beschrijven.

Niemand weet precies wie het woord voor het eerst op sterke drank toepaste, maar de meeste historici zijn het erover eens dat alchemisten het verband legden door het magische karakter van het distillatieproces te herkennen.

Sterke drank wordt gedistilleerd door een basisvloeistof met alcohol te verhitten (bijvoorbeeld gefermenteerde wijn). Dit haalt de alcohol uit de vloeistof in de vorm van damp, die vervolgens wordt afgekoeld en weer vloeibaar wordt. Distillatie is dus eigenlijk het proces waarbij de essentie – of spirit – van de vloeistof wordt gevangen, wat destijds het meest waardevolle deel was: de alcohol. 

Volgens het Oxford English Dictionary betekende het vroegste gebruik van het woord “spirit” echter gewoon “een vloeistof,” wat het nog niet direct koppelt aan sterke drank. Pas in de 16e eeuw vinden we documenten waarin het woord specifiek wordt gebruikt om “een bedwelmende alcoholische drank” te beschrijven. 

Maar dat betekent niet dat het niet eerder werd gebruikt. Zoals we zullen zien, is alcohol ouder dan de beschaving. We vinden sporen van gebruik terug in kleipotten, in oude recepten en geschriften van beroemde filosofen, en in antieke apparatuur. 

Een korte geschiedenis van alcohol

De waarheid is dat we niet weten wanneer we voor het eerst alcohol zijn gaan maken. We maakten het waarschijnlijk al lang voordat we dingen gingen documenteren. Maar historici zijn het erover eens dat fermentatie en alcohol zo wijdverspreid zijn in de menselijke geschiedenis dat ze waarschijnlijk op verschillende plekken ter wereld onafhankelijk van elkaar zijn ontstaan. 

Dit is makkelijk te geloven als je bedenkt dat fermentatie van nature gebeurt wanneer de schil van een vrucht openbarst. De suiker in het fruit trekt natuurlijke gist uit de omgeving aan, die de suiker opeet en omzet in alcohol. Het vroegste bewijs van alcohol begint niet met sterke drank, maar met wijn. 

Het oudst bekende bewijs van alcohol dateert van 7000 v.Chr. in China. Kleipotten met resten van gefermenteerde rijst, gierst en honing zijn daar gevonden, wat sterk suggereert dat men wijn produceerde. Wijnstokken groeiden destijds in het wild, en 1.000 jaar later verschenen de eerste gecultiveerde wijnstokken in Georgië, Armenië en Turkije. 

Grieken en Romeinen hielden van druivenwijn. Zij leefden in het juiste klimaat voor de succesvolle teelt van druiven. De Mesopotamiërs, die geen goed klimaat hadden voor druiventeelt, ontdekten een andere manier om alcohol te fermenteren: ze deden graan in heet water, wat fermenteerde tot alcohol – wat wij nu kennen als bier. 

Rond die tijd lag het alcoholgehalte van wijn onder de 13%, niet veel anders dan nu. Maar bier had een veel lager alcoholgehalte, ongeveer 1%. Pas veel later zorgde technologische vooruitgang voor betere controle over fermentatie en dus een hoger alcoholpercentage. Toch had dit licht alcoholische bier een belangrijke functie: het werd aan drinkwater toegevoegd om schadelijke bacteriën te doden. Daarmee werd het een levensreddend conserveringsmiddel. 

Bier en wijn werden belangrijke handelswaar en Egyptenaren en Midden-Oosterlingen begonnen deze producten te exporteren naar India. 

Distillatie veranderde alles voorgoed voor alcohol

Vroeg bewijs van distillatie is te vinden in India, Egypte en Mesopotamië. Sterke drank werd gedistilleerd voor medicinale en religieuze doeleinden, en voor het maken van balsems en parfums. 

Filosofen-chemici in Alexandrië werkten al in de 2e eeuw v.Chr. aan het perfectioneren van het distillatieproces, en tegen de 1e eeuw n.Chr. hadden zij meerdere methodes ontwikkeld. 

Maar de Grieken distilleerden al eeuwen eerder. Oude Griekse zeelieden verdampten briljant water uit zeewater om veilig drinkwater te verkrijgen. Ze noemden distillatie “koken” en ontdekten dat als ze zout aan wijn toevoegden, het kookpunt van de wijn steeg en ze alcohol konden winnen in de vorm van damp. 

Het vroegste distillatierecept komt van Anaxilaus van Thessalië. Hij was een controversieel figuur die uiteindelijk uit Rome werd verbannen wegens het beoefenen van magie. In die tijd werden spirits gebruikt tijdens festivals en religieuze ceremonies. 

Het voordeel van gedistilleerde drank was dat het een veel hoger alcoholgehalte kon bereiken dan gefermenteerde wijn of bier. En in tegenstelling tot bier en wijn, bederfde het niet snel tijdens transport. Het werd al snel een belangrijk handelsproduct. 

In 1650 werd rum vanuit het Caribisch gebied naar Noord-Amerika gebracht, waar het enorm populair werd aan de oostkust. Europeanen introduceerden brandewijn en gin in Afrika en spirits werden een belangrijke valuta wereldwijd. Spirits werden meegenomen op schepen om het water te conserveren, zodat zeilers veilig konden drinken tijdens de hele reis. 

Uiteindelijk begonnen filosofen op te merken dat spirits ook een schaduwzijde hadden en waarschuwden ze mensen voor overmatig gebruik. Plato raadde berucht matiging aan en vond dat niemand onder de 18 wijn moest drinken. Aristoteles stond bekend om zijn publieke kritiek op dronkenschap. 

Met de Middeleeuwen kwamen technologische vooruitgangen die distillatie verder ontwikkelden en perfectioneerden. De uitvinding van distilleerketels maakte het mogelijk om een nog hoger alcoholpercentage te behalen. Ethanol werd geïdentificeerd als de chemische stof die verantwoordelijk was (of te danken, afhankelijk van je perspectief) voor dronkenschap. 

Spirits zijn zo oud als de tijd zelf

Sterke drank is nooit uit de mode geraakt en werd in de 20e eeuw zelfs belangrijker als handelswaar. Momenteel beleven spirits een gouden tijd in de VS dankzij de populariteit van micro-distilleerderijen. Geïnspireerd door microbrouwerijen zijn dit boetiekdistilleerderijen die lokale varianten van spirits aanbieden. Ze spreken zowel liefhebbers van sterke drank als lokale shoppers aan. Ze ondersteunen kleine ondernemingen en bieden consumenten producten van betere kwaliteit. 

Het is veilig om te zeggen dat onze liefde voor spirits niet zal verdwijnen. Als we terugkijken op de vele manieren waarop we alcohol hebben gebruikt voor gezondheid, feestelijkheden, religie en ontspanning, is het duidelijk dat bedwelmende dranken ons samenbrengen. 

Ze maken ons “geestig.” Wanneer met mate gebruikt, kunnen ze een bron van inspiratie zijn – een voordeel dat waarschijnlijk al sinds het begin der tijden wordt gewaardeerd. Religie, filosofie en alchemie hebben tenslotte het toneel gevormd voor de chemie en wetenschap zoals wij die nu kennen. En over de hele wereld worden spirits nog steeds gebruikt om feest te vieren en samen tijd door te brengen. 

Als je iets nieuws wilt proberen in de wereld van alcohol, onze natuurlijke wijnen zijn biologisch gecertificeerd, veganistisch en bevatten geen suiker.